Ξέρεις ποια είναι η ιστορία του Καλαματιανού Χορού;

Είναι μια μεγάλη προσφορά της Καλαμάτας στο νεοελληνικό πολιτισμό. Για να καταλάβουμε, όμως, το χαρακτήρα, την προέλευση και την ποιότητα του Καλαματιανού χορού, πρέπει να γνωρίσουμε πρώτα, τι είναι «συρτοί» χοροί, γιατί σε αυτούς ανήκει ο καλαματιανός.

Γενικά, ο συρτός χορός είναι ο πιο διαδομένος και συνηθισμένος χορός των Νεοελλήνων. Από τα κύρια χαρακτηριστικά του είναι η σεμνότητα στις χορευτικές κινήσεις και η αρχαία λατρευτική καταγωγή του.
 

Για τη σεμνότητα και την αρμονικότητα, η εκτέλεση του συρτού χορού γίνεται από πολλούς μαζί χορευτές και χορεύτριες, που είναι πιασμένοι από τα χέρια και χορεύουν σε σχήμα κύκλου. Διαπιστώνει κανείς ότι είναι ένας χορός «κυκλικός» ή «κύκλιος», όπως οι ανάλογοι αρχαίοι ελληνικοί χοροί.

Ο πρώτος του χορού, ο κορυφαίος, λέγεται σήμερα «μπροστινός» και είναι αυτός που «σέρνει το χορό». Είναι ο μόνος, που αυτές τις στιγμές έχει ιδιαίτερη τιμή, αλλά και ο μόνος που μπορεί να έχει χορευτικές πρωτοβουλίες, που οι άλλοι πρέπει να παρακολουθούν και να ακολουθούν.

Τον «μπροστινό» διαδέχονται κάθε τόσο άλλοι, και έτσι όλοι οι χορευτές αλλάζουν στην τιμητική θέση και στις χορευτικές πρωτοβουλίες, έχοντας έτσι την ευκαιρία να επιδείξουν τις χορευτικές τους ικανότητες.

Για την αρχαία καταγωγή, εξάλλου, του συρτού χορού, εκτός από τις άλλες μαρτυρίες, που οι περισσότερες προέρχονται από αρχαίες παραστάσεις συρτού χορού πάνω σε μαρμάρινα ανάγλυφα και αγγεία, έχουμε, παράλληλα, και μια σπουδαία επιγραφική μαρτυρία:

Σε λατρευτική επιγραφή, που βρέθηκε στο αρχαίο Ακραίφνιο της Βοιωτίας και που τη χρονολογούν στα πρώτα χρόνια που ζούσε ο Χριστός, αναφέρεται ότι κάποιος Βοιωτός αγωνοθέτης, που λεγόταν Επαμεινώνδας, γιός του Επαμεινώνδα, «τας πατρίους πομπάς και την των συρτών όρχησιν θεοσεβώς επετέλεσε».

Αυτό σημαίνει, ότι μαζί με τις λατρευτικές ιερές πομπές υπήρχε, ως αναπόσπαστο στοιχείο της λατρείας και η «πάτριος όρχησις» των συρτών χορών, που έπρεπε, μάλιστα, να εκτελεστούν «θεοσεβώς», δηλαδή με σεβασμό στο Θεό.

Από τον πληθυντικό, όμως, «των συρτών όρχησις» της αρχαίας επιγραφής, βλέπουμε ότι συνέβαινε στην αρχαιότητα το ίδιο που συμβαίνει και σήμερα, ότι δηλαδή οι συρτοί χοροί είναι πολλοί και είχαν και έχουν διαφορετικές υποδιαιρέσεις και ποικιλίες, που, όμως, όλες ανήκουν στη γενική κατηγορία των συρτών χορών.

Ο χρονικός ρυθμός των συρτών χορών δεν είναι πάντα o ίδιος, αλλά ξεχωρίζει για την εξαιρετική ποικιλία και τους χρωματισμούς. Η ποικιλία, τις πιο πολλές φορές, είναι γρήγορη και έχει ευχάριστο χαρακτήρα. Μια αισιοδοξία, δηλαδή, και μια φανερή ψυχική ικανοποίηση προβάλλονται, σαν να χρησιμεύουν για ψυχολογική βάση και αρχή αυτού του χορού που στη συνέχεια, εκφράζεται με ανάλογες χορευτικές κινήσεις.

Τώρα, δεν είναι δύσκολο να φτάσουμε στην ανακάλυψη της καταγωγής του καλαματιανού χορού. Το σχετικό με το χορό τραγούδι εγκωμιάζει ιδιαίτερα το μεταξωτό καλαματιανό μαντήλι, που, τραγουδώντας ο χορευτής, λέει ότι θέλει πολύ να το αποκτήσει, για να το δέσει γύρω από το λαιμό του.

Το τελευταίο αιτιολογικό, για μας σήμερα είναι τουλάχιστο παράξενο. Αλλά από τα σχετικά γαμήλια έθιμα, γνωρίζουμε ότι σε παλιότερα χρόνια, στο γάμο η νύφη χάριζε, όπως εξακολουθεί και σήμερα, στους στενούς συγγενείς και φίλους του γαμπρού από ένα μεταξωτό καλαματιανό μαντήλι, που εκείνοι, όμως, αντί να το καρφιτσώσουν στο στήθος, όπως γίνεται σήμερα, είχαν παλιό έθιμο να το δένουν γύρω από το λαιμό τους. Γιατί;

Επειδή ένα τέτοιο δέσιμο έδειχνε και συμβόλιζε την αφοσίωση και τη φιλία. Στο βάθος, λοιπόν, δεν ήταν χορός τοπικός που χορευόταν κάπου μόνο στην Καλαμάτα και που ξεκίνησε από εκεί και απλώθηκε μετά σε όλη την Ελλάδα.

Ήταν ένας πανελλήνιος χορός κυκλικός, αρχαίος, που άνηκε στην «πάτριον όρχησιν των συρτών χορών», που έπρεπε να γίνεται «θεοσεβώς» και με πολλή σεμνότητα, και πάνω από όλα, ήταν ένας συρτός χορός του γάμου, αφιερωμένος στο «νόημα του δεσμού και στην πιστή φιλία και συναδέλφωση του γαμήλιου θιάσου». Εκτός από τα άλλα μέσα της τελετής, ο σκοπός κατορθωνόταν και με το περίφημο καλαματιανό μαντήλι, αυτό το σπουδαίο και ιερό σύμβολο του δεσμού.

Αυτός, λοιπόν, είναι ο καλαματιανός χορός. Είναι ο σπουδαιότερος από τους συρτούς χορούς που όλοι τους είναι αρχαίοι ελληνικοί χοροί και είναι χαρακτηριστικός ιδιαίτερα για την αρμονία του, την ποικιλία του, ακόμα και τη λατρευτική καταγωγή του και βέβαια για τον απευθείας δεσμό του με την τελετή και το βαθύτερο νόημα του γάμου.

Ένα άλλο, όμως, ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του καλαματιανού χορού είναι η μεγάλη μελωδική ποικιλία που παρουσιάζει. Πολλές φορές, είναι τονισμένος πάνω στη σπάνια μουσική κλίμακα των 7/8, ένα μουσικό μέτρο, που είναι, κατά κύριο λόγο, ελληνικό στην καταγωγή και που βρίσκεται και σε άλλους νεοελληνικούς χορούς.

Η πρωτοτυπία, όμως, στον καλαματιανό χορό είναι ότι οι τρεις μετρικές κινήσεις, που είναι οι βασικές του ρυθμού και που με αυτές «κρατιέται» ο χρόνος του χορού, δεν είναι ισόχρονες, όπως θα περιμέναμε. Αντίθετα, η πρώτη από αυτές έχει μεγαλύτερη διάρκεια ένα όγδοο, από όση έχουν οι δύο επόμενες.

Καθώς, λοιπόν, μπαίνουν μέσα στο βασικό αυτό μοτίβο οι άλλες μελωδικές ποικιλίες και παραλλαγές, γίνονται αιτία για πολλές μουσικές διαφοροποιήσεις, που ακολουθούν η μια την άλλη και γεννούν χρωματισμούς, που χάρη σε αυτούς ο καλαματιανός χορός παρουσιάζεται να έχει και να εκφράζει όχι μόνο μια διαρκή ποικιλία και ευχαρίστηση, αλλά και μιαν αιώνια νεανικότητα, που φαίνεται γεμάτη από αισιόδοξη ψυχολογία για την αντίληψη και το νόημα της ζωής.

Κώστας Κυριακάκης
Εγκυκλοπαίδεια Γιοβάνη, τόμος 11, Έκδοση 1982.