«Μείναμε έκπληκτοι – έπρεπε να ελέγξουμε ξανά ότι το τοπίο ήταν πραγματικό», λέει η Anna Wåhlin, καθηγήτρια φυσικής ωκεανογραφίας στο Πανεπιστήμιο του Γκέτεμποργκ της Σουηδίας. «Αλλά συνειδητοποιήσαμε, ότι όντως μοιάζει έτσι – υπάρχουν αυτά τα σχήματα. Υπάρχει ένα τοπίο πάγου εκεί κάτω, για το οποίο δεν είχαμε ιδέα ότι υπήρχε», δήλωσε στο BBC.
Το 2022, μια διεθνής ομάδα επιστημόνων με επικεφαλής την Wåhlin κατέβασε ένα μη επανδρωμένο υποβρύχιο 350 μέτρα κάτω από τον παχύ πάγο της Ανταρκτικής.
Για 27 ημέρες, ταξίδεψε πάνω από 1.000 χιλιόμετρα μπρος-πίσω κάτω από την παγοκρηπίδα Dotson στη Δυτική Ανταρκτική, σαρώνοντας τον πάγο από πάνω του με ένα προηγμένο σόναρ. Το αποτέλεσμα ήταν ο πρώτος χάρτης της κάτω πλευράς μιας παγοκρηπίδας – και η ανακάλυψη ενός απόκοσμου παγωμένου τοπίου – το οποίο η Wåhlin παρομοιάζει με το να βλέπει για πρώτη φορά τη σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού.
Οι πρωτοφανείς «στροβιλισμοί και τα σφαιρίδια» χαρτογραφούν το ταξίδι του νερού που λιώνει καθώς ρέει κάτω από τον πάγο, δίνοντάς μας μια νέα κατανόηση του τρόπου με τον οποίο ο ωκεανός λιώνει τους πάγους της Ανταρκτικής – και πώς η μοίρα του μπορεί να μας επηρεάσει όλους. «Είναι μια τεράστια ποσότητα πάγου – θα ήταν δραματικό αν κατέληγε στον ωκεανό», λέει.
Γνωρίζουμε ότι οι πάγοι λιώνουν, χάρη σε δορυφορικές εικόνες δεκαετιών.
Το ερώτημα, λέει η Wåhlin, είναι πόσο γρήγορα. Ενώ οι παγκόσμιοι ηγέτες συζητούσαν τις δυνητικά καταστροφικές επιπτώσεις της ανόδου της στάθμης της θάλασσας στην COP29 στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν τον Νοέμβριο του 2024, περίπου 16.000 χιλιόμετρα μακριά, στον πυθμένα της Γης, οι επιστήμονες μελετούσαν τις παγοκρηπίδες της Ανταρκτικής.
Ελπίζουν ότι με την περαιτέρω κατανόηση του τρόπου με τον οποίο λιώνουν οι θαλάσσιοι πάγοι, θα μπορέσουμε να προβλέψουμε καλύτερα πώς η τύχη τους θα μπορούσε να επηρεάσει τις πόλεις σε όλο τον κόσμο.
Το στρώμα πάγου της Δυτικής Ανταρκτικής (WAIS) είναι μια περιοχή πάγου με μέγεθος περίπου ίσο με αυτό της Ινδίας. Απορρέει στον ωκεανό μέσω ενός αριθμού παγετώνων: Pine Island, Thwaites, Haynes, Smith, Pope και Kohler – και χάνει μάζα με επιταχυνόμενο ρυθμό.
«Τα τελευταία 30 χρόνια ο [ρυθμός τήξης] του Thwaites έχει σχεδόν διπλασιαστεί – και ξέρουμε ότι αυτό επιταχύνεται. Πιστεύουμε ότι θα συνεχίσει να επιταχύνεται, και σε κάποιο σημείο θα μπορούσε να γίνει πολύ πιο γρήγορο», λέει ο Alex Brisbourne, γεωφυσικός παγετώνων στο British Antarctic Survey (BAS).
«Ανησυχούμε πραγματικά για το πόσο γρήγορα η Ανταρκτική θα βάλει όλο αυτό τον επιπλέον πάγο στον ωκεανό. Σκεφτείτε όλες τις μεγάλες παράκτιες πόλεις – το Λονδίνο, τη Νέα Υόρκη», λέει.
Ένας από τους πιο δυναμικούς παγετώνες της WAIS, ο παγετώνας Thwaites, είναι ένας παγωμένος ποταμός πάγου περίπου στο μέγεθος της Μεγάλης Βρετανίας και αποτελεί ένα από τα ταχύτερα μεταβαλλόμενα παγο-ωκεάνια συστήματα στην Ανταρκτική, καθώς σήμερα αραιώνει με ρυθμό αρκετών μέτρων ετησίως.
science.org/doi/10.1126/sciadv.adn9188
«Αν λιώσει όλος ο πάγος του Thwaites, θα αυξηθεί η στάθμη της θάλασσας κατά 65 εκατοστά – αυτή είναι η μέση άνοδος της στάθμης της θάλασσας σε ολόκληρο τον πλανήτη», λέει ο Brisbourne.
Σε αντίθεση με τους παγετώνες, οι οποίοι στηρίζονται στην ξηρά, οι παγοκρηπίδες – όπως η παγοκρηπίδα Dotson – επιπλέουν και έτσι αποτελούν ήδη μέρος του ωκεανού. Αλλά ενώ το λιώσιμο των παγοκρηπίδων δεν συμβάλλει άμεσα στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας, αυτά τα επιπλέοντα φύλλα πάγου στηρίζουν τον πάγο στη στεριά, συγκρατώντας τον και εμποδίζοντάς τον να ρέει στον ωκεανό. Καθώς οι παγοκρηπίδες λιώνουν, αυτός ο πάγος που βρίσκεται στην ξηρά μπορεί να αρχίσει να γλιστράει στη θάλασσα, να λιώνει τελικά και να συμβάλλει στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας.
Η αυξανόμενη ροή των παγετώνων στη Δυτική Ανταρκτική πιστεύεται ότι προκαλείται από τη λέπτυνση των παγοκρηπίδων που υποστηρίζουν τους πάγους, οι οποίες λιώνουν καθώς το θερμό νερό εξαπλώνεται νότια από τον Νότιο Ωκεανό κατά μήκος της κοιλότητας Dotson-Getz – και μέσα στις κοιλότητες κάτω από τις παγοκρηπίδες.
Ωστόσο, πολύ λίγα είναι γνωστά για τις παγοκρηπίδες της Ανταρκτικής, λέει η Wåhlin επειδή η πρόσβαση είναι δύσκολη. «Δεν έχουμε πολλά δεδομένα από το εσωτερικό των κοιλοτήτων και καθόλου από τη διεπιφάνεια ωκεανού-πάγου».
Η παγοκρηπίδα Dotson, η οποία βρίσκεται νοτιοδυτικά στη θαλάσσια αγκύλη Amundsen, στηρίζει τόσο τους παγετώνες Kohler όσο και Smith και λεπταίνει περίπου 30% ταχύτερα από οποιαδήποτε άλλη παγοκρηπίδα στη θάλασσα Amundsen. Τώρα, οι ειδικοί λένε ότι η κατανόηση της κυκλοφορίας του θαλασσινού νερού κοντά στην παγοκρηπίδα είναι απαραίτητη για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι αλλαγές στις ωκεάνιες θερμοκρασίες οδηγούν στο λιώσιμο των παγοκρηπίδων.
Το μη επανδρωμένο υποβρύχιο της ομάδας, που ονομάστηκε Ran, προγραμματίστηκε ενώ βρισκόταν στο πλοίο, με «εκατοντάδες γραμμές εντολών που του έλεγαν τι να κάνει, πού να πάει, ποιους αισθητήρες να ενεργοποιήσει», εξηγεί η Wåhlin. Και όταν η ομάδα της Διεθνούς Συνεργασίας για τον Παγετώνα Thwaites (ITGC) παρακολούθησε το Ran να βυθίζεται εκτός οπτικού πεδίου κάτω από την παγοκρηπίδα, «ήμασταν πραγματικά νευρικοί», λέει.
Όταν όμως το υποβρύχιο επέστρεψε με λεπτομερείς εικόνες της κάτω πλευράς της παγοκρηπίδας, η Wåhlin εξεπλάγη με αυτό που είδε: κορυφές, κοιλάδες, οροπέδια και σχηματισμούς σε σχήμα σταγόνας.
science.org/doi/10.1126/sciadv.adn9188
Ο πάγος μπορεί να λιώνει με διαφορετικούς ρυθμούς κατά μήκος της ίδιας παγοκρηπίδας, ανάλογα με την κίνηση του νερού, και οι εικόνες της Ran αποκάλυψαν ότι η βασική τοπογραφία της παγοκρηπίδας Dotson διαφέρει σημαντικά από τα ανατολικά προς τα δυτικά. Στα ανατολικά ο πάγος είναι παχύς και λιώνει αργά. «Εκεί είδαμε τη μεγαλύτερη έκπληξη», λέει η Wåhlin. «Έμοιαζε με το Grand Canyon. Υπήρχαν οροπέδια και στροβιλώδη μοτίβα λιωμένα στον πάγο».