Καθώς ξεκινούν οι εργασίες λίπανσης, το olivenews.gr αναδημοσιεύει σχετικό επιστημονικό άρθρο από το περιοδικό «Ελιά & Ελαιόλαδο» (τεύχος 98) το οποίο συνέταξε ο Χρήστος Χατζησαββίδης, καθηγητής στο Τμήμα Αγροτικής Ανάπτυξης, της Σχολής Επιστημών Γεωπονίας και Δασολογίας, στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.
Η χειμερινή λίπανση της ελιάς (από το περιοδικό «Ελιά & Ελαιόλαδο»)
Η ελιά είναι είδος το οποίο μπορεί να επιβιώσει σε εδάφη μικρής γονιμότητας, ωστόσο, για υψηλή και σταθερή απόδοση σε καρπό, τα ελαιόδενδρα πρέπει να έχουν στη διάθεσή τους επαρκείς ποσότητες θρεπτικών στοιχείων. Αν και η ελιά είναι από τις λιγότερο λιπαινόμενες καλλιέργειες, η λίπανση είναι μια απαραίτητη καλλιεργητική πρακτική, σχεδιασμένη έτσι ώστε να ικανοποιεί τις ανάγκες των δένδρων σε θρεπτικά στοιχεία. Μολονότι οι γνώσεις μας για τη θρέψη της ελιάς είναι λίγες σε σύγκριση με τις αντίστοιχες γνώσεις για άλλα οπωροφόρα είδη, οι ποσότητες των θρεπτικών που εφαρμόζονται στον ελαιώνα πρέπει να είναι τέτοιες που να καλύπτουν τις ετήσιες απώλειες (εκροές). Το φορτίο παραγωγής, η αφαίρεση ξύλου και φύλλων με το κλάδεμα, η έντονη φυλλόπτωση από παθολογικά αίτια και η έλλειψη υγρασίας εξαντλούν τα θρεπτικά στοιχεία των δένδρων, καθιστώντας απαραίτητη τη συμπλήρωσή τους με το κατάλληλο πρόγραμμα λίπανσης. Η ποσότητα των θρεπτικών στοιχείων που απορροφούν τα ελαιόδενδρα από το έδαφος ετησίως παρουσιάζεται στον Πίνακα 1. Όπως φαίνεται, οι ποσότητες αζώτου και καλίου που απαιτούνται είναι πολύ μεγαλύτερες από την ποσότητα του φωσφόρου.
Ένα επιτυχημένο πρόγραμμα λίπανσης οδηγεί στην επιθυμητή ισορροπία μεταξύ βλάστησης και ανθοφορίας. Καθώς η ανθοφορία στην ελιά αναπτύσσεται σε βλαστούς που σχηματίστηκαν κατά το προηγούμενο έτος, θα πρέπει να διασφαλίζεται κάθε χρόνο η ανάπτυξη επαρκούς αριθμού, μέτριας ζωηρότητας βλαστών.
Δεν υπάρχουν γενικές και τυποποιημένες συνταγές λίπανσης. Η απαιτούμενη λίπανση ποικίλλει από περιοχή σε περιοχή, καθώς επηρεάζεται από παράγοντες όπως είναι ο τύπος του εδάφους, το βροχομετρικό ύψος κ.ά., αλλά ακόμα και από ελαιώνα σε ελαιώνα, αναλόγως με την ηλικία δένδρων, την ποικιλία, αν είναι αρδευόμενος ή ξηρικός κ.λπ.
Τα βασικά εργαλεία για να διαπιστωθεί η θρεπτική κατάσταση και οι πραγματικές ανάγκες του ελαιώνα είναι η ανάλυση εδάφους και η φυλλοδιαγνωστική ανάλυση. Η φυλλοδιαγνωστική ανάλυση συνιστάται να γίνεται κάθε χρόνο και αποτελεί βασική προϋπόθεση για τον σχεδιασμό ενός ορθολογικού προγράμματος λίπανσης. Η ανάλυση εδάφους μπορεί να επαναλαμβάνεται ανά κάποιες χρονιές. Καταλληλότερη εποχή δειγματοληψίας φύλλων θεωρείται εκείνη κατά την οποία οι συγκεντρώσεις των θρεπτικών στοιχείων στα φύλλα παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη σταθερότητα. Η χειμερινή περίοδος χαρακτηρίζεται από σταθερή συγκέντρωση των θρεπτικών στοιχείων Ν, P, K, Ca και Mg, και γι’ αυτόν το λόγο τότε πρέπει να γίνεται η δειγματοληψία των φύλλων ελιάς. Η σωστή ερμηνεία των αποτελεσμάτων των αναλύσεων από ειδικούς γεωπόνους με σχετική εμπειρία στην περιοχή αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για να επιτευχθεί η ορθολογική λίπανση. Με την υιοθέτηση μιας σταθερής «συνταγής λίπανσης» για κάθε έτος και για όλους τους ελαιώνες, συχνά γίνεται σπατάλη χρημάτων και πόρων, προκαλείται ανισορροπία θρεπτικών στοιχείων και επιβαρύνεται το περιβάλλον.
Άζωτο
Το άζωτο είναι το σημαντικότερο στοιχείο για την ελιά, καθώς επηρεάζει θετικά τη βλαστική ανάπτυξη, την ανθοφορία (αριθμός ανθέων ανά ταξιανθία, ποσοστό τέλειων ανθέων) και το ύψος της παραγωγής. Η κρίσιμη περίοδος που τα ελαιόδενδρα πρέπει να έχουν στη διάθεσή τους το απαιτούμενο άζωτο είναι από τις αρχές Μαρτίου έως τον Ιούνιο, δηλαδή από τη διαφοροποίηση των ανθικών μερών έως την καρπόδεση.
Σε ξηρικούς ελαιώνες, η αζωτούχα λίπανση γίνεται με την προσθήκη στο έδαφος του λιπάσματος την περίοδο Δεκεμβρίου – Φεβρουαρίου, σε μία δόση, ως βασικό λίπασμα (αμμωνιακή μορφή ή ουρία), ώστε το άζωτο να είναι διαθέσιμο την κρίσιμη περίοδο. Σε αρδευόμενους ελαιώνες το άζωτο μπορεί να χορηγηθεί σε τρεις δόσεις: η πρώτη δόση την περίοδο Δεκεμβρίου – Φεβρουαρίου, ως βασικό λίπασμα, και οι υπόλοιπες αργότερα σε νιτρική μορφή. Η ετήσια βροχόπτωση και η διαθέσιμη υγρασία στο έδαφος παίζουν σημαντικό ρόλο στον καθορισμό του ύψους της αζωτούχου λίπανσης. Πιο συγκεκριμένα, σε περιοχές με βροχομετρικό ύψος <400 mm χορηγούνται 100 g N/δένδρο/100 mm βροχής, αν η βροχόπτωση είναι 400-700 mm τότε εφαρμόζονται 150 g N/δένδρο/100 mm βροχής και όταν το βροχομετρικό ύψος ξεπερνά τα 700 mm, τότε η δόση αζώτου φτάνει έως 1,5 kg N/δένδρο. Τα πιο συνηθισμένα αζωτούχα λιπάσματα για την ελιά είναι η θειική αμμωνία, το νιτρικό ασβέστιο και το νιτρικό κάλιο. Η χωνεμένη κοπριά, επίσης, είναι καλό να εφαρμόζεται στον ελαιώνα κατά τη χειμερινή περίοδο.
Φώσφορος
Στους ελαιώνες της χώρας μας, η περίσσεια φωσφόρου στα φύλλα είναι συχνότερη από ό,τι η έλλειψη, λόγω της μακρόχρονης χρήσης σύνθετων λιπασμάτων. Η διεθνής βιβλιογραφία αναφέρει λίγες περιπτώσεις θετικής αντίδρασης των ελαιοδένδρων στη φωσφορική λίπανση. Από την άλλη, η περίσσεια φωσφόρου στο έδαφος συχνά αποτελεί αιτία εμφάνισης τροφοπενιών ψευδαργύρου σε ελαιώνες λόγω ανταγωνισμού. Για τον λόγο αυτό, η χρήση του στη λίπανση της ελιάς πρέπει να γίνεται λελογισμένα και μόνο όταν προκύπτει πραγματική ανάγκη από τα αποτελέσματα της φυλλοδιαγνωστικής ανάλυσης. Καθώς ο φώσφορος και το κάλιο συγκρατούνται ισχυρά και μετακινούνται δύσκολα στο έδαφος, θα πρέπει να εφαρμόζονται νωρίς, δηλαδή μέχρι τον Δεκέμβριο. Συγκεντρώσεις φωσφόρου στα φύλλα τον χειμώνα γύρω στο 0,09-0,10% και μια σχέση συγκεντρώσεων Ν/Ρ γύρω στο 20 υποδεικνύουν ανάγκη για φωσφορική λίπανση. Στο πρόγραμμα λίπανσης με σκοπό τη συντήρηση των επιπέδων συγκέντρωσης του στοιχείου στα δένδρα χορηγείται απλό υπερφωσφορικό λίπασμα σε δόση 1/3 του χορηγούμενου αζώτου. Σε περιπτώσεις τροφοπενίας φωσφόρου, εφαρμόζονται 12-16 kg φωσφόρου ανά στρέμμα για δένδρα ηλικίας άνω των 15 ετών, ενώ για μικρότερης ηλικίας δένδρα συστήνεται η χορήγηση 0,5 kg Ρ ανά έτος ηλικίας δένδρου.
Η βασική λίπανση πρέπει να εφαρμόζεται επιφανειακά, με υγρό καιρό, ώστε να ελαχιστοποιούνται οι απώλειες σε αμμωνιακό άζωτο. Η ενσωμάτωση του λιπάσματος με κατεργασία εδάφους θα πρέπει να μην είναι βαθιά (έως 5 cm), ώστε να μην καταστρέφεται το επιφανειακό ριζικό σύστημα των δένδρων και να μειώνεται ο κίνδυνος διάβρωσης, ιδιαίτερα σε επικλινή εδάφη. Τα συνηθέστερα φωσφορούχα λιπάσματα είναι το απλό υπερφωσφορικό (0-20-0) και το τριπλό υπερφωσφορικό (0-46-0) σε κοκκώδη μορφή.
Κάλιο
Το κάλιο κατέχει ιδιαίτερη θέση στη θρέψη της ελιάς. Ο ελαιόκαρπος περιέχει υψηλές ποσότητες καλίου, με αποτέλεσμα κάθε χρόνο με τη συγκομιδή να απομακρύνονται μεγάλες ποσότητες του στοιχείου από τον ελαιώνα. Συχνά η τροφοπενία καλίου οφείλεται στην έλλειψη εδαφικής υγρασίας και συνεπώς στην αδυναμία των δένδρων να απορροφήσουν το στοιχείο. Στους τύπους εδαφών που δεσμεύουν κάλιο, απαιτούνται μεγαλύτερες ποσότητες καλιούχου λιπάσματος. Γενικά, το ύψος της καλιούχας λίπανσης θα πρέπει να καθορίζεται σε συνάρτηση με το ύψος της αζωτούχας λίπανσης. Σε περιπτώσεις κατά τις οποίες δεν έγινε καλιούχα λίπανση τα προηγούμενα χρόνια, συστήνεται να χορηγείται ποσότητα καλίου διπλάσια από εκείνη του αζώτου. Στα επόμενα χρόνια, η ποσότητα καλίου μειώνεται στα επίπεδα του αζώτου, ενώ σε χρονιές υψηλής παραγωγής μπορεί να αυξάνει η δοσολογία με σκοπό την αναπλήρωση των αποθεμάτων των ελαιοδένδρων. Η καλιούχα λίπανση ξεκινά από το φθινόπωρο. Ενδεικτικές συνιστώμενες δόσεις λίπανσης με κάλιο είναι 0,8-1 kg/ δένδρο για ξηρικούς ελαιώνες και 1-1,5 kg / δένδρο για αρδευόμενους. Τα πιο συνηθισμένα καλιούχα λιπάσματα που χρησιμοποιούνται στην ελιά είναι το θειικό κάλιο, το νιτρικό κάλιο και το θειικό καλιομαγνήσιο.
Βόριο
Η συχνότερη έλλειψη μεταξύ των ιχνοστοιχείων είναι εκείνη του βορίου, καθώς παίζει σημαντικό ρόλο στην καρπόδεση της ελιάς. Η διόρθωση της έλλειψής του γίνεται τον χειμώνα με εφαρμογή βόρακα στο έδαφος σε δόση 300-500 g/δένδρο, σε δένδρα πλήρους παραγωγής, ή με διαφυλλική εφαρμογή (ψεκασμό) υδατοδιαλυτών μορφών βορίου την άνοιξη. Η διαφυλλική εφαρμογή είναι προτιμότερη όταν οι εδαφικές συνθήκες δεν ευνοούν την πρόσληψη του βορίου, όπως στην περίπτωση των έντονα ασβεστούχων εδαφών. Σε δένδρα μικρότερης ηλικίας συστήνεται η χρήση 10-15 βόρακα για κάθε έτος ηλικίας. Οι λιπάνσεις αυτές συνιστάται να επαναλαμβάνονται κάθε 3-4 έτη ή όταν διαπιστωθεί ανάγκη με βάση τα αποτελέσματα των αναλύσεων. Πολλά σύνθετα λιπάσματα για την ελιά περιέχουν και βόριο, σε συγκέντρωση συνήθως 0,5%.
Οι απότομες διαφοροποιήσεις στις κλιματικές συνθήκες από χρονιά σε χρονιά αλλά και εντός του έτους, καθώς και τα έντονα καιρικά φαινόμενα εμφανίζονται όλο και πιο συχνά τα τελευταία χρόνια. Αυτή η αλλαγή του σκηνικού στα καιρικά φαινόμενα επιφέρει προβλήματα τόσο στον τρόπο εφαρμογής των λιπασμάτων όσο και στην αποτελεσματικότητα χρήσης των θρεπτικών στοιχείων από τα ελαιόδενδρα. Για τους λόγους αυτούς, θα πρέπει να γίνει προσαρμογή στα νέα κλιματικά δεδομένα, με υιοθέτηση στρατηγικών λίπανσης όπως η διαφυλλική εφαρμογή θρεπτικών στοιχείων, η υδρολίπανση, η χρήση λιπασμάτων βραδείας αποδέσμευσης αζώτου, όπου αυτό είναι εφικτό, αλλά και η αξιοποίηση οργανικών υλικών όπως τα κλαδέματα μετά από θρυμματισμό, με στόχο τη βελτίωση συγκράτησης θρεπτικών και νερού από το έδαφος.
Χρήστος Α. Χατζησαββίδης – Τμήμα Αγροτικής Ανάπτυξης, Σχολή Επιστημών Γεωπονίας και Δασολογίας, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Βιβλιογραφία
Θεριός Ι. 2005. «Ανόργανη θρέψη της ελιάς». Ελαιοκομία. Εκδόσεις Γαρταγάνη, Θεσσαλονίκη, 528 σελ.
Παναγιωτόπουλος Λ. 2009. Θρέψη και λίπανση της ελιάς. «Γεωργία και Κτηνοτροφία» 9: 70-76.
Ψαρράς Γ. 2017. «Ορθολογική λίπανση της ελιάς». Εγκυκλοπαίδεια Ελαιοκομίας-Ελαιόλαδο. Άξιον Εκδοτική, σελ. 119-138.
Fernandez-Escobar R. 2007. «Fertilization». In: Production techniques in olive growing. International Olive Council, pp. 145-164.