Η Αγία Φωτεινή κατά πολλούς, είναι μια παράξενη εκκλησία, που όσα φαίνονται στον εξωτερικό διάκοσμο, αλλά και εσωτερικά, είναι «λάθος», είναι εκτός των όσων έχουμε συνηθίσει από την εικόνα μιας τυπικής εκκλησίας. Βρέθηκα στην Αγία Φωτεινή της Αρχαίας Μαντινείας, στην περιοχή της ορεινής Αρκαδίας, για να καταγράψω τα «λάθη» της.
Πρόκειται για μια εκκλησία που σχεδιάστηκε και χτίστηκε ως μια απεικόνιση της Αρκαδίας με το φως. Άλλωστε, είναι γνωστό πως Λύκαιο όρος σημαίνει φωτεινό, το ίδιο σημαίνει και το όνομα Λυκάων, που είναι ο οικιστής της Αρκαδίας.
Η αγιογράφηση του ναού ακολουθεί το ίδιο πνεύμα, με τα αγιογραφούμενα πρόσωπα να ξεφεύγουν από τα στερεοτυπικά χρώματα και τις απεικονίσεις αγίων που συναντάμε στις περισσότερες εκκλησίες. Πρόσωπα «ήρεμα», σε παραστάσεις που ξεφεύγουν από το μαρτύριο, πρόσωπα που θυμίζουν αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, «αγκαλιάζουν» το ιερό, τα ιερά μάλλον, διότι δεν είναι μόνο ένα, αλλά τρία. Αυτή δεν είναι μια συνηθισμένη εκκλησία.
Υπάρχουν επίσης κάποιες πολιτιστικές αναφορές στα ιερά της Ίσιδος, που αφθονούσαν στην Αρκαδία. Αξίζει να τονίσουμε πως στον περιβάλλοντα χώρο υπάρχει ηρώο για να τιμηθούν οι πεσόντες στους πολέμους, το οποίο διέπεται από την ίδια λογική με το ναό.
Η ιστορία του ναού
Ένα passion project, μια ιστορία ζωής, ή πιο συγκεκριμένα, της ζωής του Κώστα Παπαθεοδώρου, αρχιτέκτονα, ζωγράφου και αγιογράφου, μαθητή του φημισμένου Πικιώνη, ήταν ο εν λόγω ναός. Η παραγγελία έγινε το 1970 από τον Μαντινειακό Σύνδεσμο που έψαχναν κάποιον αρχιτέκτονα να τους χτίσει έναν ναό μεγαλοπρεπή και ξεχωριστό.
Ο Κώστας Παπαθεοδώρου δέχτηκε πρόταση για να αναλάβει το έργο, όταν δούλευε στο Υπουργείο Πολιτισμού πλάι στον Σπύρο Μαρινάτο, θέση αξιοζήλευτη την εποχή εκείνη. Παρ’ όλα αυτά, δεν φοβήθηκε την ευθύνη. Μάλιστα, για να δουλέψει στη δημιουργία της Αγίας Φωτεινής παραιτήθηκε από τη θέση στο υπουργείο και αφοσιώθηκε σε αυτή ολοκληρωτικά.
Όσοι έζησαν από κοντά την ανέγερση του ναού αναφέρουν ότι ο αρχιτέκτονας άλλοτε τριγύριζε ανάμεσα στα χώματα της Μαντινείας και άλλοτε περιπλανιόταν μοναχός στα στενά της Τρίπολης.
Ξεδιάλεγε από τις μάντρες παλαιά υλικά, τα έπαιρνε μαζί του κι έπειτα τα σμίλευε με τα χέρια για να βρουν τη θέση τους στο οικοδόμημα
Εκτός από τον κυρίως ναό στον προαύλιο χώρο χτίστηκαν δύο «αρχαιοελληνικές» κατασκευές, το «Ηρώον», προς τιμή εκείνων που κατάγονταν από τη Μαντινεία και αγωνίστηκαν για την πατρίδα και και στα δυτικά το «Φρέαρ Ιακώβ» που συμβολίζει τη συνάντηση του Ιησού με τη Σαμαρείτιδα.
Ο «φασαίος» Χριστός
Λίγο πριν βρεθώ για πρώτη φορά στο ναό της Αγίας Φωτεινής, είχα ακούσει από ντόπιους ότι σε αυτή την εκκλησία απεικονίζεται ο Χριστός με ένδυση που παραπέμπει σε μπλουτζίν. Είναι όντως μπλουτζίν αυτό που φοράει ο Χριστός στην παραπάνω εικόνα ή παραπέμπει σε κάποιο διαφορετικό, ελαφρύ ένδυμά;
Η απάντηση έχει μικρή αξία. Το βέβαιο είναι πως ο συγκεκριμένος ναός, από τη στιγμή που θα βρεθείς στο εσωτερικό του θα πλημμυριστείς αρχικά με δέος, και ύστερα με απόλυτη γαλήνη.
Εδώ βλέπεις το αποτέλεσμα της συνάντησης ανθρώπων για να τιμήσουν την πόλη τους, μέσα από την παράδοση της Ορθοδοξίας, εδώ βλέπεις μια περίεργη και αρκετά ετερόκλητη αρχιτεκτονική, με κομμάτια από όλη την Αρκαδία, με αγιογραφίες που βγάζουν κάτι από ηρεμία, αγάπη, καταφύγιο από τον κυνικό έξω κόσμο. Δεν έχω ιδέα αν ο Χριστός στην Αγία Φωτεινή φοράει μπλουτζίν, και ταυτόχρονα αναρωτιέμαι: Γιατί όχι;
