Από τα «Τετράδια Ιστορίας» του Παναγιώτη Α. Κατσίβελα , ιατρού.
Τον Μάιο του 1837 είχαμε τις πρώτες δυναμικές κινητοποιήσεις φοιτητών στο πρώτο τότε ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα της χώρας. Οι φοιτητικές διαμαρτυρίες, ενώ αρχικά έχουν ως αντικείμενο το γνωστικό περιεχόμενο των σπουδών, στην συνέχεια μετεξελίσσονται και σχετίζονται με το συλλογικότερο πολιτικό γίγνεσθαι της κοινωνίας. Έκτοτε υπήρξαν όχι και λίγες κινητοποιήσεις με τελευταία αυτή του Πολυτεχνείου .
Θα επικεντρώσουμε στις φοιτητικές κινητοποιήσεις του 1897 , μιας και διασώζεται συνέντευξη λογίου Γαργαλιανιώτη και πατέρα στον επίσης Γαργαλιανιώτη δημοσιογράφο «Πυλαρέα» και μάλιστα έχουμε και μια παρέμβαση ενός φοιτητή, που παρακολουθεί την συζήτηση. Η συνέντευξη δίνεται μετά τα γεγονότα . Αλλά ας ξεφυλλίσουμε την εφημερίδα «Το Άστυ» της εποχής .
Τίτλος του δημοσιεύματος:
Το Πανεπιστημιακόν ζήτημα εις τας επαρχίας .
Τι λέγουν οι γονείς και πως θέλουν τους φοιτητάς.
Το Άστυ , αριθ.φυλ. 2218, 22 Ιανουαρίου 1897 σελ. 2
Γαργαλιάνοι , 18 Ιανουαρίου
– Διάβασέ μου ,σε παρακαλώ το «Άστυ» . Βλέπω ότι αυτό πολύ δικαίως εξ αρχής επεδοκίμασε τους φοιτητάς και τας αξιώσεις των επί του νέου πάλιν ζητήματος , μοι λέγει χθες πατήρ με πολλά γράμματα και περισσοτέραν πείραν και φρόνησιν .
– Ναι , τους εκάκισεν ως και όλος ο τύπος το αυτό έπραξεν . Σεις όμως τι φρονείται κύριε Σ. και τι δύνασθε να ειπήτε εις τους ισχυρισμούς των φοιτητών.
– Και ποιοι είναι σε παρακαλώ οι ισχυρισμοί των , λόγοι δυνάμενοι να συνηγορήσουν υπέρ φοιτητών , αξιούντων να διδάσκουν ή να διδάσκονται , να θεσπίζουν , να αποβάλλουν , να τιμωρούν και να παύουν ή να πείθωνται , να υποτάσσωνται και επιμελούνται .
– Αλλ’ οι φοιτητές μας , κύριε Σ. , εισίν ευπειθείς και φιλότιμοι αν δεν εξανίστανται έσθ’ ότε στασιάζουν , αναγκάζονται εις τούτο διότι δεν είναι εθισμένοι με το περιβάλλον αυτούς , το φαύλον και μεμολυσμένον της πολιτείας μας καθεστώς.
Οι φοιτηταί τουναντίον θέλουν εν τω κόσμω των να μην εμφιλοχωρή μεροληψία , να μην δύναται να βιοί παρανομία και τέλος κακοδαιμονούν ως ο λοιπός κόσμος. Θέλουν απολύτως την εφαρμογήν εκείνων , τα οποία καθ’ εκάστην διδάσκονται και ακροώνται από των φοιτητικών εδωλίων.
-Α , πόσον φίλε οι πόθοι των . Πιστεύσατε . Ακριβώς όσον εξ άλλου περισσότερον μου απαρέσκουν αι πράξεις των. Το Πανεπιστήμιον , κύριέ μου , δεν είναι εκεί , το οποίον νομίζετε υμείς , στάδιον , αλλά είναι των Μουσσών , είναι τον των γραμμάτων στάδιον . Ηδύναντο άλλως να θεραπεύσουν οι ιατροί την ευρωστιώσαν κοινωνίαν μας , ηδύναντο εξερχόμενοι του πανεπιστημίου και ομνύοντες άσπονδον έχθραν προς την συναλλαγήν και πόλεμον διαρκή προς τους καταστρατηγούντας τους νόμους και νεμομένους τα κοινά αγαθά , να επιτύχωσιν εις τοιούτον ευγενές στάδιον το ποθούμενον . Ναι , φαντασθήτε αν οι επιστήμονες οίτινες εξέρχονται του πανεπιστημίου συνεσωρεύοντο οσημέραι εις φάλαγγα προς απαρτισμόν κοινωνίας υγιών αρχών , ποίοι θα είμεθα όντως .
-Τους χαρακτηρίζει λοιπόν ως …
-Βεβαίως παιδιά με μικροφιλοτιμίας και ορμάς παιδικάς .
-Τον λόγον λαμβάνει είτα εις μικρός φοιτητής :
-Σεις κύριε Σ. θέλετε βλέπω τους φοιτητάς καλογήρους και το πανεπιστήμιον γεροκομείο!
-Τότε κάμετέ το σεις νηπαγωγείον , παιδί μου .
Πς
Το Πανεπιστήμιο Αθηνών, ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1837. Στα τέλη του 19ου αιώνα, οι φοιτητές βρίσκονταν σε αναβρασμό, λόγω του κρητικού και του μακεδονικού ζητήματος. Ήταν συχνές οι προστριβές τους με τους ευζώνους, που είχαν σαν αποτέλεσμα τη δίωξή τους.
Ο τότε πρύτανης του Πανεπιστημίου Αναστάσιος Χρηστομάνος, πέτυχε μετά από συνεννόηση με τον αστυνομικό Διευθυντή της Αθήνας Μπαϊρακτάρη, την έκδοση δελτίου φοιτητικής ταυτότητας.
Έτσι, αν κάποιος φοιτητής συλλαμβανόταν από την Αστυνομία για ένα παράπτωμα, αφηνόταν ελεύθερος, αφού πρώτα καταγγελλόταν στην πρυτανεία ,η οποία του επέβαλλε τις ανάλογες πειθαρχικές ποινές.
Τα γεγονότα ξεκίνησαν από μια αντιπαράθεση μεταξύ του καθηγητή της Ιατρικής σχολής Ι. Γαλβάνη και φοιτητών του για θέματα που αφορούσαν τον τρόπο εξέτασης του μαθήματός του και στο λεκτικό επεισόδιο που ακολούθησε μεταξύ του καθηγητή και φοιτητών. Η Σύγκλητος του Πανεπιστημίου, σύμφωνα με τα όσα έχουν καταγραφεί στα πρακτικά της, τάχθηκε υπέρ των θέσεων και των εξηγήσεων του καθηγητή και προσπάθησε να κλείσει το θέμα δικαιολογώντας τη συμπεριφορά του. Όμως οι φοιτητές δεν έκαναν αποδεκτές τις θέσεις της Συγκλήτου και συνέχισαν τις κινητοποιήσεις τους με αποτέλεσμα να αναγκασθεί η Σύγκλητος να αποφασίσει το κλείσιμο της Ιατρικής σχολής και την απώλεια του χειμερινού εξαμήνου για τους φοιτητές της. Ακολούθησαν ανεξέλεγκτες καταστάσεις που δημιουργήθηκαν από 16-19/1/1897 και οι οποίες κατέληξαν σε κατάληψη του Πανεπιστημίου από φοιτητές όλων των σχολών του και στην πολιορκία του από αστυνομικές και στρατιωτικές δυνάμεις.
Ιδιαίτερα στις 17 Ιανουαρίου, τα πράγματα παίρνουν ανεξέλεγκτη τροπή. Η φήμη που κυκλοφόρησε ότι η Σύγκλητος αποφάσισε να κλείσει όλες τις Σχολές με αποτέλεσμα οι φοιτητές να χάσουν το εξάμηνο, έχει σαν αποτέλεσμα ν’ αρχίσουν να πυροβολούν τόσο οι φοιτητές όσο και οι αστυνομικοί!
Μια αντιπροσωπεία φοιτητών συναντάται με τον Μπαϊρακτάρη, ο οποίος τους ζητά να εκκενώσουν το Πανεπιστήμιο, αλλιώς θα διατάξει την «βίαιαν εκκένωσίν του».
Νεκροί και τραυματίες
Οι φοιτητές μεταφέρουν στους συναδέλφους τους την προειδοποίηση του Μπαϊρακτάρη, οι οποίοι απάντησαν:
«Δεν φεύγουμε! Αν θέλουν, ας έρθουν να μας βγάλουν έξω»,
Ο κόσμος αρχίζει να συγκεντρώνεται στο κέντρο της Αθήνας για να συμπαρασταθεί στους φοιτητές. Μια ίλη ιππικού, διαλύει τους συγκεντρωμένους. Ξεσπούν βίαιες συγκρούσεις στο Υπουργείο Οικονομικών στη Σταδίου ,με τραγικά αποτελέσματα:
Ένας φοιτητής, ο Χρύσανθος Βαρότσης πέφτει νεκρός, χτυπημένος στο κεφάλι από σφαίρα προερχόμενη από το περίστροφο ενός αστυφύλακα.
Ένας έφιππος στρατιώτης τραυματίζεται από σφαίρα στον μηρό και ένας αστυνομικός, στην πλάτη.
Γύρω στις 11 το βράδυ, ο Μπαϊρακτάρης επισκέπτεται τον Υπουργό Εσωτερικών Μαυρομιχάλη.
Αποφασίζεται να σταλούν και άλλες στρατιωτικές δυνάμεις στο Πανεπιστήμιο, κάτι που γίνεται στις τρεις τη νύχτα. Οι φοιτητές όμως παραμένουν ανυποχώρητοι.
Στις 9 το πρωί πραγματοποιείται μεγάλη συγκέντρωση στην Ομόνοια, για συμπαράσταση στους φοιτητές. Τελικά, ενώ η κατάσταση είναι έκρυθμη, ο μητροπολίτης Αθηνών Προκόπιος Β’ (Οικονομίδης) και ορισμένοι μετριοπαθείς καθηγητές του Πανεπιστημίου (Μιστριώτης, Καρολίδης, Διομήδης Κυριακός, Μαγγίνας και Λάμπρος), μεσολαβούν για να βρεθεί λύση.
Οι φοιτητές αρχικά, απαιτούν ότι θα βάλουν φωτιά και θα ανατιναχθούν στον αέρα. Τελικά επικράτησαν οι ψυχραιμότεροι και οι φοιτητές έθεσαν όρους για να βγουν από το Πανεπιστήμιο:
Να τους δοθεί γενική αμνηστία, να απολυθεί ο Γαλβάνης και να δουν την απόλυσή του δημοσιευμένη στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως και επίσης να αποπεμφθεί και ο πρύτανης Χρηστομάνος. Οι καθηγητές μετέφεραν τα αιτήματα στον πρωθυπουργό Θεόδωρο Δηλιγιάννη, ο οποίος τα έκανε αποδεκτά με τον όρο να παραδώσουν οι φοιτητές τα όπλα κατά την έξοδό τους.
Στις 11 το πρωί της 18ης Ιανουαρίου 1897, πλήθος κόσμου συγκεντρώθηκε στην Ομόνοια, ωστόσο δεν επιτράπηκε να κινηθούν προς το Πανεπιστήμιο. Παρακούοντας τις εντολές της Αστυνομίας, οι συγκεντρωμένοι ξεκίνησαν την πορεία τους προς το Πανεπιστήμιο. Οι αστυνομικοί δεν μπορούσαν να τους αναχαιτίσουν. Ο Μπαϊρακτάρης, για να αποφευχθεί περαιτέρω αιματοχυσία, έδωσε εντολή στους άντρες του να μην χρησιμοποιήσουν τα όπλα τους αλλά… αντλίες νερού! Πραγματικά, στο ύψος της Βιβλιοθήκης, οι αστυνομικές δυνάμεις άρχισαν να καταβρέχουν τους διαδηλωτές, οι οποίοι μουσκεμένοι τελικά διαλύθηκαν.
Ήταν η πρώτη φορά που το κατάβρεγμα από τις αστυνομικές δυνάμεις με τη χρήση αντλιών, χρησιμοποιήθηκε ως μέσο καταστολής στη χώρα μας.
Ο Μπαϊρακτάρης, συνεννοήθηκε με τους φοιτητές για το πώς θ’ αποχωρήσουν από το Πανεπιστήμιο.
Πραγματικά, επικεφαλής τέθηκε ο μητροπολίτης Προκόπιος (ο τίτλος του αρχιεπισκόπου άρχισε να δίνεται από το 1923), ακολούθησαν οι καθηγητές και πίσω οι φοιτητές ζητωκραυγάζοντας: «Ζήτω το Πανεπιστήμιο», «Ζήτω το Έθνος», «Ζήτω ο Ελληνικός Στρατός», «Ζήτω ο Κλήρος», «Ζήτω η Μακεδονία μας» (χωρίς κανείς να τιμωρηθεί…), «Ζήτω η Κρήτη». Οι φοιτητές αποχώρησαν προς το Κολωνάκι ανενόχλητοι.
Τελικός απολογισμός
Τα όπλα των φοιτητών παραδόθηκαν στη Γραμματεία του Πανεπιστημίου, ενώ την ίδια μέρα η Σύγκλητος παραιτήθηκε. Η νέα Σύγκλητος, ασχολήθηκε με τα θέματα που είχαν προκύψει. Το απόγευμα, όλοι οι φοιτητές παραβρέθηκαν στην κηδεία του συναδέλφου τους Χρύσανθου Βαρότση στο Α’ Νεκροταφείο.
Στα «Γαλβανικά» εκτός από τον νεκρό φοιτητή, τραυματίστηκαν περίπου 30 άτομα.
Ανάμεσά τους οκτώ αστυνομικοί και στρατιώτες, οι περισσότεροι ελαφρά. Είχαν τραύματα από σφαίρες και μαχαίρια ενώ ορισμένοι ήταν θύματα ξυλοδαρμών.
Σε όλη τη διάρκεια των ταραχών, συνελήφθησαν συνολικά περισσότεροι από εκατό φοιτητές οι οποίοι, εκτός από τρεις, αφέθηκαν ελεύθεροι.
Για λεπτομερέστερη ενημέρωση ο αναγνώστης μπορεί να επισκεφτεί το κάτωθι ιστότοπο.
https://www.protothema.gr/stories/article/835649/galvanika-i-megali-foititiki-exegersi-tou-1897/