Ονομάζεται επί το πομπωδέστερον ή επί το ιατρικότερον «Σύνδρομο Kessler» και φαίνεται να απειλεί τις σύγχρονες επικοινωνίες και την περιήγηση του Διαστήματος. Από το 1978 και την πρώτη διατύπωσή του από δύο επιστήμονες της NASA, έχουν υπάρξει αναρίθμητα περιστατικά διακινδυνεύσεων εξαιτίας της δράσης του.
Στην αρχή της διαστημικής εποχής (1957) μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980 υπολογιζόταν ότι έχουν τεθεί σε τροχιά γύρω από τη Γη περισσότερα από 15.000 αντικείμενα, που ήταν «διασπάσιμα» και επιδεκτικά συντριβής, προερχόμενα από την καταστροφή πυραύλων και δορυφόρων ή ακόμη και από τα σώματα των αστροναυτών που εξυπηρετούσαν τις «ανάγκες τους»… Το 2022 τα αντικείμενα αυτά είχαν πολλαπλασιαστεί, είχαν φτάσει σε εξωφρενικό αριθμό, ενώ επίσης υπήρχαν 28.000 αστεροειδείς και κομήτες που διέρχονταν σε σχετικά μικρή απόσταση από τη Γη, που απειλούσαν να εισέλθουν στην ατμόσφαιρά της και να «προσγειωθούν» στην επιφάνειά της…
Το ενδεχόμενο των αντικειμένων που μπορεί να παίξουν έναν φαύλο ρόλο στη διαδικασία της κίνησης γύρω από τη Γη εξετάζεται ύστερα από σχεδόν μισό αιώνα εξερεύνησης του Διαστήματος, καθώς η θεωρία πρωτοδιατυπώθηκε από τους επιστήμονες της NASA Donald Kessler και Burton Cour-Palais το 1978.
Από τότε οι επιστήμονες προειδοποιούσαν ότι, εάν οι άνθρωποι συνέχιζαν να στέλνουν συσκευές στο Διάστημα και ιδίως σε τροχιά γύρω από τη Γη, θα αυξανόταν ο κίνδυνος της μεταξύ τους σύγκρουσης. Μπορεί ο χώρος του Διαστήματος να είναι τεράστιος, όμως κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει τη σύγκρουση στον χώρο αυτόν με βάση τις ταχύτητες που αναπτύσσονται: Το μέγεθος του χώρου εξουδετερώνεται από τις τεράστιες ταχύτητες και από το ότι πολλές συσκευές κάνουν αλλεπάλληλους γύρους σε μικρό χρονικό διάστημα από τη Γη.
Στις ημέρες μας η NASA προβαίνει σε εκτίμηση των κινδύνων που προκύπτουν από τις διαστημικές συσκευές που περιφέρονται σε τροχιά ή ανεξέλεγκτα γύρω από τη Γη: χρησιμοποιημένοι πύραυλοι, δορυφόροι και άλλα διαστημικά σκουπίδια, συσσωρευμένα από καιρό, που αυξάνουν την πιθανότητα σύγκρουσης με άλλα συντρίμμια.
Το πρόβλημα είναι ότι οι συγκρούσεις δημιουργούν περισσότερα συντρίμμια και μια ανεξέλεγκτη αλυσίδα. Στην περίπτωση αυτή το «σύνδρομο Kessler» μας λέει ότι η πιθανότητα σύγκρουσης μπορεί να φτάσει στο σημείο «να μην μπορούμε να στείλουμε έναν δορυφόρο στο Διάστημα…». Τι θα συμβεί σε αυτήν την περίπτωση; «Αν η πιθανότητα σύγκρουσης είναι τόσο μεγάλη ώστε να μην μπορούμε να στείλουμε έναν δορυφόρο στο Διάστημα, τότε έχουμε πρόβλημα» λέει ο John L. Crassidis, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Buffalo της Νέας Υόρκης…
Αρκετοί επιστήμονες θεωρούν βέβαιο ότι αυτό θα συμβεί κάποια στιγμή, καθώς ο Kessler υπολόγισε ότι θα χρειαστούν 30 με 40 χρόνια από το 1978 για να φτάσουμε στην «κρίσιμη μάζα» των σκουπιδιών του Διαστήματος, όταν δηλαδή αρχίσουν οι συγκρούσεις, ακόμη και αν δεν υπεισέλθουν και άλλα αντικείμενα σε τροχιά. Υπάρχουν πάνω από 10.000 δορυφόροι σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη μας και περισσότερα από 100 τρισεκατομμύρια κομμάτια παλαιών δορυφόρων, που περιστρέφονται, περιστασιακά εισέρχονται στην ατμόσφαιρα και καίγονται πριν φτάσουν στην επιφάνεια της Γης.
Στο παρελθόν έχει σημειωθεί σύγκρουση δορυφόρων. Το 2009 ένας απενεργοποιημένος ρωσικός δορυφόρος συγκρούστηκε με έναν αμερικανικό προκαλώντας εκνευρισμό σε αμφότερα τα μέρη. Ουσιαστικά, εάν οι δορυφόροι και τα συντρίμμια αρχίσουν να συγκρούονται, η ζωή στη Γη όπως την ξέρουμε θα μπορούσε να οδηγηθεί σε ένα τέλος. Εάν καταστραφούν οι δορυφόροι, θα υπάρξουν μαζικές διακοπές στις υπηρεσίες διαδικτύου, Wi-Fi και κινητής τηλεφωνίας, ενώ η τηλεόραση και το GPS θα παύσουν να λειτουργούν.
Επίσης δεν θα μπορούμε πλέον να παρακολουθούμε τον καιρό, γεγονός που θα επηρεάζει μια σειρά από δραστηριότητες όπως η γεωργία, η αλιεία και οι μεταφορές. Τα συντρίμμια θα επηρεάσουν τις κλασικές εναέριες μεταφορές, καθώς ο ερχομός τους στη Γη θα είναι ανεξέλεγκτος, παρέχοντας την εικόνα ενός βομβαρδισμού άνωθεν! Τελευταίο και πιο σημαντικό: Οι μακροχρόνιες βλέψεις για ορυκτά που πλεονάζουν στα ουράνια σώματα ή η εξαγωγή τους είναι πολύ εύκολη λόγω της έλλειψης βαρύτητας πρέπει να περιμένουν πολύ για την ευόδωσή τους. Π.χ. τα κρύσταλλα που επιτρέπουν τη δημιουργία ηλεκτρικών στοιχείων ή ακόμη και τα φάρμακα που αντιμετωπίζουν την κακή κυκλοφορία του αίματος…
Αποτροπή
Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, τα διαστημικά συντρίμμια αυξάνονται κάθε χρόνο κατά 13% περίπου. Το 1996 ο Βλαντίμιρ Σομπότοφ της αμερικανικής Aerospace Corporation πρότεινε τον σχεδιασμό «μη ρυπαντικών διαστημικών συστημάτων» με ανακτήσιμα υλικά και με προφυλακτήρες (!) για την αντιμετώπιση συγκρούσεων. Ο ίδιος μάλιστα πρότεινε την ψήφιση διεθνών συβάσεων για τη συλλογή των διαστημικών ερειπίων και υπογράμμισε την ανάγκη για τις ΗΠΑ, τον μείζονα χρήστη και ρυπαντή του Διαστήματος, να δώσουν το «καλό παράδειγμα» στα άλλα υποψήφια για τον ίδιο ρόλο έθνη.
Βέβαια υπάρχουν και τα γήινα διαστημικά τηλεσκόπια, τα οποία μπορούν να κάνουν ένα μέρος της δουλειάς, αλλά θα πρέπει εδώ να λάβουμε υπόψη δυο παράγοντες: Πρώτον, ότι τα προϊόντα μιας θραύσης έχουν κατά κανόνα μικρότατο μέγεθος και είναι δύσκολο να επισημανθούν εγκαίρως και, δεύτερον, ότι η δράση τους είναι τρομακτική: ένα σχεδόν αόρατο σωματίδιο αλουμινίου που αναπτύσσει ταχύτητα 35.000 χιλιομέτρων την ώρα είναι ικανό να προκαλέσει διάτρηση του κωνικού καλύμματος προστασίας ενός πυραύλου, με αποτέλεσμα πυρκαγιά. Ένα αντικείμενο μεγέθους χαλικιού μπορεί να προκαλέσει μεγάλη καταστροφή σε δορυφόρο, κόστους πολλών δισεκατομμυρίων!
Στον γήινο χώρο, που είναι υπό την αρμοδιότητα των κρατών εκτεινόμενος μέχρι ύψους 46.000 ποδών (14.020 μέτρα) ενώ αποτελεί χώρο πληροφοριών πτήσεως μέχρι τα 60.000 πόδια (18.288 μέτρα), οι κίνδυνοι συγκρούσεων μεταξύ αεροπλάνων ελλοχεύουν και αντιμετωπίζονται με τη θέσμιση αεροδιαδρόμων και κανονισμών. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει ένας ελεγκτικός μηχανισμός «ζωντανός», που στελεχώνεται από ελεγκτές, παρότι τελευταία έχουν πολλαπλασιαστεί οι φωνές για χρήση του TCAS (Traffic Colision Avoidanse System) που θα αντικαταστήσει ολοκληρωτικά τον ελεγκτή στην παρακολούθηση του ουρανού.
Πάντως υπάρχουν δυο μεγέθη που επιδρούν στην ασφάλεια των πτήσεων: Το ένα είναι θετικό, η παροχή ελέγχου από υπεύθυνα πρόσωπα με συγκεκριμένες διαδικασίες, και το άλλο αρνητικό, διότι περιλαμβάνει απρόβλεπτους παράγοντες. Ο γράφων έχει επανειλημμένα μιλήσει στο παρελθόν για ελεγκτές διαστημικής κυκλοφορίας, που θα ήταν ένα πρόσφορο μέσο για την εμπέδωση της ασφάλειας στους ουρανούς που υπόκεινται από το 1967 στην Treaty of Outer Space – Συνθήκη Προστασίας του Εγγύς Διαστήματος.
Όσον αφορά τους αστεροειδείς και κομήτες – λ.χ. ο αστεροειδής Apophis – που πλησιάζουν επικίνδυνα τον πλανήτη μας, υπάρχει προς το παρόν μια διαδραστική εφαρμογή της NASA που απεικονίζει σε τρισδιάστατο διαστημικό χάρτη τη θέση και την πορεία χιλιάδων αστεροειδών και κομητών που κινούνται σε επικίνδυνα μικρή απόσταση από τη Γη.
Στο πλανητικό μας σύστημα έχουμε το παράδειγμα των δακτυλίων του Κρόνου που υποτίθεται ότι δρουν αποτρεπτικά για μια προσέγγιση, από τους οποίους οι μεγαλύτεροι έχουν πάχος λίγων μέτρων αλλά εκτείνονται σε 140.000 χιλιόμετρα. Θα ήταν δυνατόν μια αντίστοιχη δομή αποτελούμενη όχι από νερό – όπως οι δακτύλιοι του Κρόνου –, αλλά από θραύσματα υλικών με ορισμένες δυνατότητες, να εγκατασταθεί γύρω από τον πλανήτη μας; Θα ήταν δυνατόν να κλειστούμε από τα «απόβλητα» αυτών των συσκευών; Ας ελπίσουμε όχι…
* Ο Γιάννης Σχίζας είναι συγγραφέας
Πηγές
– Περιοδικό «Οικοτοπία», τεύχος 1 νέας περιόδου 1997, «Η οικολογία του Διαστήματος», Γιάννης Σχίζας και Γιάννης Σακιώτης
– Daniel Deudney; Space: The high frontier in perspective, Worldwatch paper 50, Αύγουστος 1982
– «Ελευθεροτυπία», Θοδωρή Κανέλλου, «Κανόνες διαστημικής κυκλοφορίας», 25.1.2008
– Σημειώσεις από τη στήλη «Της επιστήμης και της κοινωνίας», 2022, «Δρόμος της Αριστεράς», σε επιμέλεια Γιάννη Σχίζα
