Πάνω από 11 δισεκατομμύρια έχει χορηγήσει η ΕΕ στην Τουρκία, από το 2016 έως και το 2023, στον απόηχο της προσφυγικής κρίσης της Ευρώπης το 2015, για να υποστηρίξει, να φιλοξενήσει και να διαχειριστεί σχεδόν 4 εκατομμύρια ανθρώπους. Πρόκειται για πρόσφυγες κυρίως από τη Συρία, που εγκατέλειψαν τη χώρα τους μετά το ξέσπασμα του πολέμου, αλλά και το Αφγανιστάν που αναζήτησαν ένα καταφύγιο μετά την επιστροφή των Ταλιμπάν στην εξουσία το 2021.
Πρόκειται για το μεγαλύτερο κεφάλαιο που έχει δοθεί στην ιστορία της ΕΕ για ανθρωπιστική βοήθεια. Προφανώς ο σκοπός του δεν ήταν τόσο «ανθρωπιστικός». Στόχος της ΕΕ ήταν να δημιουργήσει στην Τουρκία ένα ανάχωμα του προσφυγικού κύματος προς τα κράτη – μέλη του ευρωπαϊκού μπλοκ. Εξάλλου στο συνολικό κεφάλαιο περιλαμβάνεται και 1 δισεκατομμύριο ευρώ για την ασφάλεια των συνόρων και την επεξεργασία των αιτημάτων ασύλου με στόχο να ελέγχονται οι πρόσφυγες που θα περνούσαν σε ευρωπαϊκό έδαφος.
Πήρε τα χρήματα για υποδοχή, αλλά τα χρησιμοποιήσε για απελάσεις
Η Τουρκία πήρε τα χρήματα, αλλά ακύρωσε στην πράξη το σχέδιο που τη μετέτρεπε σε χώρα φιλοξενίας προσφύγων. Μεγάλη έρευνα που πραγματοποιήθηκα από κορυφαία διεθνή μέσα – μεταξύ των οποίων το Politico, το Spiegel, η El Pais, η Le Monde, το NRC και η L’Espresso – σε συνεργασία με Lighthouse Reports, αποκαλύπτει ότι η τουρκική κυβέρνηση χρησιμοποίησε – χωρίς κανέναν έλεγχο – το μεγαλύτερο μέρος αυτών των κεφαλαίων για άλλους σκοπούς, θέτοντας σε εφαρμογή ένα σχέδιο βίαιης απέλασης Σύρων, Αφγανών και άλλων προσφύγων.
Επί της ουσίας μετέτρεψε τα κέντρα φιλοξενίας σε στρατόπεδα απέλασης. Μαρτυρίες προσφύγων κάνουν λόγο για μαζικές απελάσεις, κακοποιήσεις και βασανιστήρια, εγκατάλειψη και αποκλεισμό από προμήθειες, υποδομές και υπηρεσίες που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ. Υπάρχουν επίσης καταγγελίες για εξαναγκασμό των προσφύγων να υπογράψουν έγγραφα για οικειοθελή επιστροφή στις χώρες τους. Μάλιστα η Τουρκία έχει καταδικαστεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για σχετική υπόθεση. Όλα αυτά ενώ η σημαία της ευρωπαϊκής ένωσης φιγουράρει σε κάθε σημείο των κέντρων συγκέντρωσης προσφύγων.
Στην Κομισιόν «ξέρουν αλλά κλείνουν τα μάτια»
Η έρευνα αποκαλύπτει επίσης πως η Κομισιόν, αρμόδια για την επίβλεψη της χρηματοδότησης στην Άγκυρα, έχει αγνοήσει επανειλημμένα τις καταγγελίες για τις πρακτικές της Τουρκίας από ανθρωπιστικές οργανώσεις, δικηγόρους και διπλωμάτες, ακόμη και από στελέχη της. Η ευρωπαϊκή ηγεσία φαίνεται πως ελάχιστα ενδιαφερόταν για το γεγονός πως τα κονδύλιά της χρησιμοποιούνται για την ανάπτυξη ενός συστήματος απέλασης και όχι υποδοχής. Εξάλλου ο πραγματικός στόχος, δηλαδή το να μην περνούν οι πρόσφυγες στην Ευρώπη, επιτυγχάνεται με τον έναν ή τον άλλον τρόπο.
Πρώην αξιωματούχος της ΕΕ, ερωτηθείς από το Politico για το εάν η Κομισιόν γνωρίζει ότι στην πραγματικότητα χρηματοδοτεί την Τουρκία για να πραγματοποιήσει αναγκαστικές απελάσεις, απάντησε χαρακτηριστικά: «Ξέρουν. Όλοι ξέρουν. Απλώς κλείνουν τα μάτια τους».
Η Τουρκία διαθέτει σήμερα 32 κέντρα απέλασης, σύμφωνα με τον Τούρκο υπουργό Εσωτερικών Αλί Γερλικαγιά. Σε συνέντευξή του τον Αύγουστο, περιέγραψε τα εν λόγω κέντρα ως «τη μεγαλύτερη δύναμη υποδομής της Τουρκίας όσον αφορά την απέλαση». Τον Αύγουστο καυχήθηκε πως οι απελάσεις «παράτυπων μεταναστών» – μεταξύ αυτών και πολλοί Αφγανοί και Σύροι – αυξήθηκαν κατά 20%, φτάνοντας τις 160.000 τους τελευταίους 14 μήνες.
«Πρόκειται για το μεγαλύτερο ποσοστό απέλασης από την Τουρκία όλων των εποχών», είπε και πρόσθεσε υπερήφανα: «Ως Τουρκία, έχουμε απελάσει περισσότερους από όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Έκθεση της Κομισιόν για το 2022 για την Τουρκία σημειώνει ότι 503.000 Σύροι είχαν «επαναπατριστεί οικειοθελώς» μέχρι εκείνο το έτος, αλλά ότι η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες παρακολουθούσε μόνο «περίπου 125.000» από αυτούς.
Τα περισσότερα από τα κέντρα απέλασης, όπως ανέφερε διπλωμάτης της ΕΕ υπό τον όρο της ανωνυμίας, υποστηρίζονται με ευρωπαϊκά κεφάλαια για την ανακατασκευή τους, τον εξοπλισμό τους, το προσωπικό και τη διαχείρισή τους. Η Κομισιόν ισχυρίζεται ότι τα εν λόγω κέντρα είναι απαραίτητα για τη διαχείριση της μετανάστευσης και ότι η χρηματοδότηση αφορά τη βελτίωσή τους.
«Τα κεφάλαια της ΕΕ έχουν βοηθήσει σημαντικά τις προσπάθειες των τουρκικών αρχών να βελτιώσουν τις συνθήκες στα κέντρα», ανέφερε χαρακτηριστικά στο Politico εκπρόσωπος της Επιτροπής, συμπληρώνοντας πως «δεν υπάρχουν αναφορές που να υποδηλώνουν ότι ο χρηματοδοτούμενος από την ΕΕ εξοπλισμός, χρησιμοποιούνται για άλλους σκοπούς εκτός από αυτούς που προορίζονται». «Τυχόν ισχυρισμοί για το αντίθετο θα διερευνηθούν εάν προσκομιστούν αποδεικτικά στοιχεία», τόνισε.
Η απάντηση της Κομισιόν
Η ΕΕ αναφέρει ότι έχει ελάχιστο έλεγχο σε ό,τι γίνεται στην Τουρκία και επίσημα σε έκθεσή της για το 2023 αναγνωρίζει «επαναλαμβανόμενες καταγγελίες για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον τομέα της μετανάστευσης, ιδιαίτερα σε κέντρα απομάκρυνσης». Το δε Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εκφράζει συχνά «ανησυχίες» για τις απελάσεις και μάλιστα από το 2019.
Απαντώντας σε όσα αποκαλύπτονται από την έρευνα, τόνισε ότι η Τουρκία είναι ένας βασικός εταίρος και υποψήφια χώρα για ένταξη στην ευρωπαϊκή οικογένεια και πρόσθεσε ότι τα πρότυπα της ΕΕ και τα θεμελιώδη δικαιώματα πρέπει να γίνονται σεβαστά. «Η Τουρκία πρέπει να διερευνήσει τις κατηγορίες», τονίζεται σε σχετική δήλωση – απάντηση.
